नकुलस्य सुघोषे - प्रहेलिकामालिका - भागः १
सुधीभिर्निर्मिता या तु
प्रकर्षेणापि हेलया ।
खेलिका सा विनोदाय
प्रहेलिकेति विश्रुता ॥
A prahelika is known thus – a riddle which is composed by
the wise in an easy and elegant way for other’s delight as well (besides
learning if any)!
ஸுலபமாகவும் வேடிக்கையாகவும் பிறருடைய (அறிவுபூர்வமான) மகிழ்ச்சிக்காக புத்திசாலிகளால் எழுதப்படும் விடுகதைக்கு ப்ரஹேளிகா என்று பெயர்.
---------------------------
कोऽहम् நான் யார்
अचक्री दूरगामी वै चलामि चालयामि तु ।
निरर्गलस्सवेगश्च नाममात्रे रथोऽस्म्यहम् ।। १ ।।
अपूर्वस्य तु केनापि स्वीकारो नास्ति मे सदा ।
उपूर्वश्च भवेयं वै भवामि सर्वसम्मतम् ।। २ ।।
अहं शाखी न वृक्षस्तु तथापि मत्स्थिता द्विजाः ।
अनन्तोऽपि न शेषश्च यो मां वेद स कोविदः ।। ३ ।।
आस्पदं तु भवेदास्यं नूनं भवामि भूषणम् ।
आविर्भवामि तत्काले वियुक्तौ भ्रातरौ यदा ।। ४ ।।
आयुरस्ति मया चापि तदस्ति मय्यहो सदा ।
गच्छामि यत्रकुत्रापि दृष्टिपथं न यामि वै ।। ५ ।।
उपनीतोऽस्मि चेत् सर्वं दर्शयामि च नासया ।
स्वयं न दर्शनं मे तु धन्याः मदनाश्रिताः ।। ६ ।।
कर्मणा च मया नूनं रक्तस्रोतो विवर्तते ।
सदयोस्मि सनादोपि श्रृणोषि स्पन्दनं हि मे ।। ७ ।।
चन्द्रवन्न मुखं चाहं वायुवच्चलनं न मे ।
खगवड्डयनं नापि दर्शनं नैव मे सदा ।। ८ ।।
जययुक्तं च मन्नाम मद्वृत्तान्तं तथा पुरा ।
मातुर्मेऽनेकपुत्रास्तु नाम्ना तदेकनन्दनः ।। ९ ।।
ज्यायोऽस्मि ज्याविहीनोऽपि चापश्चापि न मे शरः ।
सन्धिरस्ति न सन्धानं दिष्ट्या वै लोकदर्शनम् ।। १० ।।
Explanation / hint
|
|
|
|
\/
अचक्री दूरगामी वै चलामि चालयामि तु ।
निरर्गलस्सवेगश्च नाममात्रे रथोऽस्म्यहम् ।। १ ।।
I do not have wheels but I travel far. I move myself and make
others also move. Unrestraint and speedy that I am, a chariot merely in name!
अपूर्वस्य तु केनापि स्वीकारो नास्ति मे सदा ।
उपूर्वश्च भवेयं वै भवामि सर्वसम्मतम् ।। २ ।।
Apurva
that I am, not accepted by any one. If I become Upurva then I am accepted by
all. (If) I am ‘अ’ पूर्व
I am not accepted by anyone but
if I become ‘उ’ पूर्व
I am acceptable to all.
अहं शाखी न वृक्षस्तु तथापि मत्स्थिता द्विजाः ।
अनन्तोऽपि न शेषश्च यो मां वेद स कोविदः ।। ३ ।।
I
have branches but I am not a tree. Even then dvijas are upon me. I am Ananta
but not Adisesha and one who knows me is a (real) scholar!
आस्पदं तु भवेदास्यं नूनं भवामि भूषणम् ।
आविर्भवामि तत्काले वियुक्तौ भ्रातरौ यदा ।। ४ ।।
If the mouth becomes my abode then I
become an ornament. I manifest only when the two brothers get separated!
आयुरस्ति मया चापि तदस्ति मय्यहो सदा ।
गच्छामि यत्रकुत्रापि दृष्टिपथं न यामि वै ।। ५ ।।
There is ayuh because of me as well
and it is there in me as well always. I go anywhere but am not seen indeed.
उपनीतोऽस्मि चेत् सर्वं दर्शयामि च नासया ।
स्वयं न दर्शनं मे तु धन्याः मदनाश्रिताः ।। ६ ।।
If taken along with the nose then I
show everything, there is no vision for me though. Blessed are those who do not
depend on me!
कर्मणा च मया नूनं रक्तस्रोतो विवर्तते ।
सदयोस्मि सनादोपि श्रृणोषि स्पन्दनं हि मे ।। ७ ।।
It is indeed due to
my action that a red stream springs forth. I am with daya and sound. Do you
hear my throbbing?
चन्द्रवन्न मुखं चाहं वायुवच्चलनं न मे ।
खगवड्डयनं नापि दर्शनं नैव मे सदा ।। ८ ।।
I
am like the moon, but not a face, I am like wind but I don’t move. I am like a
bird and I can’t fly and I cannot be seen at all. This is a play on वत् प्रत्यय.
जययुक्तं च मन्नाम मद्वृत्तान्तं तथा पुरा ।
मातुर्मेऽनेकपुत्रास्तु नाम्ना तदेकनन्दनः ।। ९ ।।
My
name consists of jaya and so is the story about me before. My mother has many
sons but going my (original) name, I am her only son!
ज्यायोऽस्मि ज्याविहीनोऽपि चापश्चापि न मे शरः ।
सन्धिरस्ति न सन्धानं दिष्ट्या वै लोकदर्शनम् ।। १० ।।
I am big bow though I do not have a
bowstring or arrow. There is sandhi but not sandhanam in me and by chance I am
seen by the world.
---------------------
Answers
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
\/
1. मनोरथः
2. पकारः
3. वेद
4. स्मितम्
5. वायुः
6. उपनेत्रम्
7. हृदयम्
8. आकाश (I possess the moon, air and birds and I cannot be seen! is the real interpretation – this is a hint)
9. अर्जुनः
10. इन्द्रधनुः
Comments
Post a Comment